مدیریت ایرانی

عدالت

عدالت

چکیده درس‏ گفتار

• عدالت بستری برای شکوفایی انسان‏ها می‏شود. بستری برای آزادی انسان‏ها می‏شود.
• عدالت، آن‏قدر مهم است که امیرالمؤمنین فرمود اگر من با این حکومت نتوانم عدالتی را برپا کنم، از آب بینی بُزی یا از کفش صد وصله بی ‏ارزش‏تر است.
• ببینید از نقطه نگاه حکومت‏ ها، عدالت یعنی مساوات برای همه؛ همه در برابر قانون مساوی؛ در بیت‏ المال مساوی؛ در عواید ثروت ‏های طبیعی مساوی. اما از طرف مردم قسط است، یعنی هرکس هرچقدر تلاش کرد ببرد.
• شیطان به دنبال کنار گذاشتن انسان‏ها از حیطه اجتماعی و از اعمال اراده و از حق تعیین سرنوشت و منحصر کردن آن به عده ی قلیلی است، و وقتی یک عده‏ ی قلیلی شد، ظلم، وابستگی، فروش وطن، فروش عزت [باب] می‏شود.
• ارتقاء بنیه‏ی اقتصادی انسان‏ ها، گام بزرگی در جهت آزادی انسان‏ هاست و این جز با عدالت اتفاق نمی ‏افتد.
• نوع جنگ ‏ها و ناامنی ‏ها زاییده‏ ی بی‏عدالتی است که خود بی‏عدالتی‏ ها زاییده‏ ی استکبار و خودبرتربینیِ یک عده ‏ی خاصی است و عمل شیطانی است.
• عدالت، مقوّم آزادی است، یعنی مقوّم انسانیّت انسان‏هاست. آن‏قدر ارزش دارد که جان‏های بزرگی مثل امام علی علیه‏السلام در راهش قربانی می‏شوند و قهرمانان بزرگی در راه عدالت که در واقع در راه آزادی است، فدا شدند و فدا خواهند شد.

• حکومت منهای عدالت، طاغوت است؛ حکومت منهای عدالت، شیطان است و همین‏جا شیطان می‏ آید و یک جایگزین کاذب می‏ گذارد.
•   ارزش‏های انسانی، تابع این‏ دو تا [یعنی] آزادی و عدالت است. بقیه تابع این‏ ها هستند.

متن درس ‏گفتار

در این جلسه می‏خواهیم در مورد مفهوم بزرگ و عمیق عدالت صحبت کنیم. راجع به عدالت، تعاریف گوناگون بیان شده و من نمی‏ خواهم وارد بشوم بلکه می‌خواهم راجع به عدالت، بحث مفهومی بکنم که جایگاهش کجاست و چه هست؟

عدالت؛ بستری برای شکوفایی استعدادها
یک نهال را در نظر بگیرید، نهالی که دارای استعدادِ دادن هلوهای بسیار خوبی است. یعنی می‏تواند ۱۰۰-۱۵۰ کیلو هلو بدهد. این یک استعدادی است که در درون این نهفته است. اگر قرار باشد این استعداد در وجود این شکوفا بشود، باید عدالت را درباره‏‏‏‏‏‏ ی او رعایت کنیم. یعنی چه؟ یعنی این نهال در خاک خوبی غرس بشود، آب مناسب و با برنامه به او داده شود، نور کافی به او داده شود، به‏ درستی هرس شود، از حمله‏ ی آفات مصونیّت پیدا کند، دما را برای او درست تنظیم بکنیم. مجموعه ‏‏‏‏‏‏ی این عوامل، یک محیط مناسبی را ایجاد می‏کند که این درخت هرچه استعداد درونش دارد، بیرون می‏ریزد. عدالت، نقش‏ این‏ چنینی برای انسان‏ها ایفا می‏کند. یعنی بستری برای شکوفایی انسان‏ها می‏شود. بستری برای آزادی انسان‏ها می‏شود.

عدالت اجتماعی، مهم‏ترین مورد عدالت
مهم‏ترینش عدالت اجتماعی است. وقتی آزادی‏ها محدود شد، یعنی عدالت از بین رفته است. اگر توزیع عدالت تبعیض‏آلود بود، یعنی عدالت از بین رفته است. مثال بزنم یعنی چه؟ یعنی یک عده در جامعه، آزاد هستند به انسان‏ها ظلم کنند، اما دیگران این امکان را ندارند ظلم آن‌ها را تلافی کنند. آن‌ها می‏توانند اجحاف کنند، این‌ها نمی‏توانند تلافی کنند. آنها می‏توانند اموال آن‌ها را ببرند، این‌ها نمی‏توانند مقابله به‏مثل انجام بدهند. چرا؟ چون جامعه ظلم‏آلود و ناعادلانه است. یک‏ عده حق دارند حرف بزنند و هر چیزی هم می‏ خواهند بگویند، یک ‏عده حق ندارند حرف بزنند. یک ‏عده ‏ای حق دارند سرنوشت جامعه‏ ای را تعیین کنند، یک‏ عده ‏‏‏‏‏‏ی زیادی چنین حقی را ندارند. ظلم و بی‏ عدالتی می‏شود. در چنین بستری، انسان‏ها شکوفا نمی‏شوند. رشدی اتفاق نمی ‏افتد.

در یک جامعه، اکثریت فقیرند. هشت‏ شان گرو نه‏ شان است. بیست و چهار ساعت باید به ‏فکر تأمین نان زن و بچه باشند، این‌ها کی فرصت می‏کنند به مسائل اجتماعی بیندیشند، کی فرصت می‏کنند به کمال و حقیقت خودشان بیندیشند؟ یک عده ‏ای هم از جیب آن‌ها، آن‏قدر دارند که نمی‏دانند چه‌کار بکنند.

این ظلم است و جایی برای رشد انسان‏ ها نمی‏ گذارد. یک ‏عده به بیت‏ المال دسترسی دارند هرچقدر بخواهند می‏برند، یک اکثریتی محروم هستند. این تبعیض می‏شود. جایی برای رشد نمی‏ گذارد.

عدالت، زمینه‌ ساز حاکمیت انسان بر سرنوشت خود
عدالت، لازمه ‏‏‏‏‏‏ی رشد انسان‏ هاست؛ بستر رشد انسان‏ هاست، آزادی بخش است؛ شما باید عدالت را اجرا کنی تا انسان ‏ها به حق خودشان برسند. ثروت طبیعی، تبعیضی می‏رود و مردم در فقرند. این‌ها کی و چقدر می‏توانند در مورد سرنوشت جامعه تصمیم بگیرند؟ درحالی‏که سرنوشت جامعه، امری عمومی و مشاع است، همه مساوی در آن سهم دارند. وقتی ثروت، تبعیض ‏آلود شد، وقتی توانایی‏ های اجتماعی، تبعیضی شد، معلوم است که امکان دخالت در سرنوشت هم تبعیضی می‏شود. جایی برای آزادی و رشد و شکوفایی استعدادها نمی‏ ماند؛ حقیقت انسانی له می‏شود.

حکومت، یا در راستای عدالت است یا هم‏ارزش با آب بینی بُز
عدالت، آن‏قدر مهم است که امیرالمؤمنین (ع) فرمود اگر من با این حکومت نتوانم عدالتی را برپا کنم، از آب بینی بُز یا از کفش صد وصله بی‏ارزش‏تر است. حکومت ارزشی ندارد، مگر برای عدالت. آن‏قدر مهم است که فرمود اگر تمام عالم هستی را به من بدهند، حاضر نیستم به‏زور دانه‏ای را از دهان مورچه‏ای بگیرم. ما در یک طرف این حرف عظمت امیرالمؤمنین (ع) را می‏بینیم، اما یک‏طرف دیگر عظمت مفهوم است که ظلم و تبعیض و بی‏عدالتی چه آثار وحشتناکی دارد که کل عالم هستی و کل مناسبات را به‏هم می‏ریزد.

ظلم و تخریب انسانیت انسان
ظلم در پیشگاه الهی خیلی گناه بزرگی است، چرا؟ چون آثار تخریبی ظلم در انسانیّت انسان‏ ها نزد او خیلی بزرگ است. ظلم، حقیقت انسان‏ها و کرامت انسان‏ها را از بین می‏برد. فرصت ‏های شکوفایی را از انسان‏ها می‏گیرد. به‏ همین ‏خاطر می‏گویند قبیح است و باید با آن مبارزه کرد، آن را ریشه‏ کن کرد. جایش چه چیز بیاوریم؟ عدالت.

مصادیق و موارد عدالت
حالا عدالت در چه چیز؟ عدالت در تصمیم‏ گیری‏ های اجتماعی. همه مساوی هستند. عدالت در استفاده از ارزش ذاتی ثروت طبیعی، همه مساوی اند. الان در دنیا ثروت طبیعی چطوری است؟ یک عده دست ‏اندازی کردند دارند می‏برند و اکثریت مردم محرومند. آن‌ها می‏برند فاصله درست می‏شود، آن‌ها حاکم می‏شوند آزادی‏ ها از بین می‏رود، تبعیض می‏شود، انسانیت انسان‏ ها از بین می‏رود. خیلی ساده است، آزادی در تعیین سرنوشت، عدالت در تعیین سرنوشت.

عدالت از منظر حکومت مساوات، و از منظر مردم قسط است
ببینید از نقطه نگاه حکومت‏ ها، عدالت یعنی مساوات برای همه؛ همه در برابر قانون مساوی؛ در بیت‏ المال مساوی؛ در عواید ثروت‏ های طبیعی مساوی. اما از طرف مردم قسط است، یعنی هرکس هرچقدر تلاش کرد ببرد. جایی که استحقاق دارد برود بنشیند. طرف کار بلد نیست می‏ پذیرد، پستی و کاری را بلد نیست می‏ پذیرد؛ ظلم و بی ‏عدالتی است! شما مناصب اجتماعی را تحت هر عنوانی حتی تحت عنوان تعهّد به ‏دست آدم‏ هایی که ناتوان هستند بدهید، ظلم است. بالاترین بی‏ تعهّدی و بی‏ عدالتی این است که مدیریت‏ های اجتماعی را به دست افراد ناتوان بدهی. آدم ‏هایی که از جنبه‏ های گوناگون به کارشان و به مردم تعهّد ندارند، به انسانیّت تعهد ندارند، به بیت ‏المال تعهّد ندارند.

عدالت بستر زندگی است
عدالت، بستر لازم برای شکوفایی انسان‏ها را فراهم می‏کند. امروز دیدم بعضی جوان‏ها می‏گویند "ما با این‌ها کاری نداریم، این‌ها جزء ارزش‏هاست، این‌ها مربوط به انقلابات و فلان است!" ما می‏خواهیم زندگی کنیم. اگر عدالت نباشد چطور می‏خواهید زندگی کنید؟ غارت گران می‏برند چیزی به شما نمی‏رسد که بخواهید زندگی کنید؟ باید ۱۸ ساعت کار کنی تا نان بخور و نمیر در بیاوری. اسم این زندگیست؟ عدالت باید باشد که از این ثروت بی‏ نهایت چیزی هم به شما برسد. تا از نحوه اداره کشورها یک سهم در تصمیم‌گیری را به شما بدهند که شما بتوانی اعمال نظر کنی، تا بعد بتوانی زندگی کنی، وگرنه آش را با جایش می‏فروشند می‏رود.

شیطان و حذف عموم مردم از مکانیسم‏ های تعیین سرنوشت
به شما بگویم شیطان به دنبال کنار گذاشتن انسان‏ها از حیطه اجتماعی و از اعمال اراده و از حق تعیین سرنوشت و منحصر کردن آن به عده ‏‏‏‏‏‏ی قلیلی است، و وقتی یک عده ‏‏‏‏‏‏ی قلیلی شد، ظلم، وابستگی، فروش وطن، فروش عزت باب می‏شود.

بگذارید یک‏ جور دیگر تعبیر کنم، عدالت یعنی چه؟ یعنی اگر کسی به کسی تعدّی کرد، آن‌هم بتواند عیناً تعدّی کند. اگر یکی توی گوش یکی دیگر زد او هم بتواند بلافاصله آن ضربه را بزند. دست توی جیب این کرد، این هم بتواند دست توی جیب او بکند. آن وقت ظلمی اتفاق می ‏افتد؟

ارتقاء بنیه اقتصادی انسان‏ ها، در بستر عدالت، گامی در جهت آزادی
ارتقاء بنیه اقتصادی انسان ‏ها، گام بزرگی در جهت آزادی انسان‏ هاست و این جز با عدالت اتفاق نمی ‏افتد. اگر ثروت طبیعی را درست تقسیم نکنی، همیشه فقیر وجود دارد. اگر فقیر وجود داشته باشد، آنگاه انسانیّت، آزادی، رشد و کمال معنا ندارد، توانایی مشارکت در امور اجتماعی وجود ندارد. آن وقت امکان مقابله با دست‏ اندازان حقوق عمومی وجود ندارد. در آن صورت عزّتی نیست. عدالت لازم است. اگر عدالت نباشد، انسان شکوفا نمی‏شود؛ رشد نمی‏کند؛ هیچ ارزشی متولد نمی‏ شود، عدالت، آزادی‏ بخش است؛ عدالت، محبت ‏آفرین است، عدالت، امنیّت‏ آفرین است.

عدالت امنیت آور است
به‏جای اینکه صدها میلیارد، دو هزار میلیارد در سال در دنیا خرج تسلیحات ‏کنند، عدالت را پیاده کنند، خود امنیّت می‏آید و نیاز به اسلحه وجود ندارد. نیاز به سختگیری وجود ندارد. نوع جنگ‏ها و ناامنی‏ها زاییده‏‏‏‏‏‏ی بی‏عدالتی است که خود بی‏عدالتی‏ها زاییده‏‏‏‏‏‏ی استکبار و خودبرتربینیِ یک عده‏‏‏‏‏‏ی خاصی است و عمل شیطانی است. ظلم، عمل شیطانی است؛ بی‏عدالتی، عمل شیطانی است؛ تبعیض، عمل شیطانی است. وقتی ثروت توزیع ناعادلانه دارد، یک‏ عدّه برای خودشان بیشتر برمی‏دارند، پارتی‏ بازی، و همه گونه مفاسد شکل می‏گیرد. ساختارهایی ناعادلانه شکل می‏ گیرد.

عدالت به قدری ارزش دارد که اولیاء الهی فدایی آن هستند
عدالت، مقوّم آزادی است، یعنی مقوّم انسانیّت انسان‏هاست. آن‏قدر ارزش دارد که جان‏های بزرگی مثل امام علی علیه‏السلام در راهش قربانی می‏شوند و قهرمانان بزرگی در راه عدالت که در واقع در راه آزادی است، فدا شدند و فدا خواهند شد.

عدالت مقول ه‏ای عینی و عملی است نه مَدرسی و آکادمیک
عدالت بسیار مهم است و یک امر مباحث ه‏ایِ مدرس ه‏ای و آکادمیک نیست. یک امر عینی در زندگی اجتماعی است. حکومت منهای عدالت، طاغوت است؛ حکومت منهای عدالت، سلطه ‏ی شیطان است و همین‏جا شیطان می‏ آید و یک جایگزین کاذب می‏گذارد.

شبهه تقابل عدالت و آزادی
می‏گویند عدالت اگر بیاید مقابل آزادی است. چطور مقابل آزادی است؟ عدالت مقوّم آزادی است، خالق آزادی است؛ پشتیبان آزادی است. مثالش را زدم. اگر عدالت وجود نداشته باشد، توانایی در سطح جامعه وجود ندارد، اگر توانایی هم وجود نداشته باشد، آزادی معنا ندارد. عدالت، انسان‏ها را قدرتمند می‏کند. وقتی قدرتمندتر شدند، آزادتر می‏شوند.

جرم انگاری طرح ارزش ها در سیاسیون
البته در کشور ما وقتی ارزش ‏ها را مطرح می‏کنی، همه‏ ی سیاسیون می‏گویند منحرف شدی. انقلاب کردیم برای همین ارزش‏ ها؛ آزادی، عدالت، کرامت انسانی، حقیقت رشد کمال انسانی، برای ظهور انسان‏ها و «انسان کامل». آزادی و عدالت باید سکّه ‏‏‏‏‏‏ی رایج باشد. باید آن‏قدر ارزش عدالت در جامعه برجسته باشد که کسی جرأت نکند به اندازه‏‏‏‏‏‏ی سر سوزنی تبعیض اعمال کند و بی ‏عدالتی کند.

عدالت؟ یا رشد اقتصادی؟
می‏گویند وقتی بی‏عدالتی هست، رشد اقتصادی به‏دست می‏آید. کدام رشد اقتصادی؟ بی‏عدالتی منجر به فقر می‏شود. امکان ندارد شما با ظلم و بی‏عدالتی، شکوفایی علمی و اقتصادی درست کنید. ما ضدّ این هستیم. اگر هم جوامعی شکوفایی اقتصادی پیدا کرده‏اند، بدانید به نسبتی عدالت را رعایت کرده‏اند. اگر انسان‏هایشان به ‏لحاظ انسانی رشد کرده‏اند، مقداری عدالت را رعایت کرده‏اند. آزادی انسان‏ها را محترم شمرده ‏اند. این‏ دو تا – آزادی و عدالت- دو بال هستند که مقوّم هم هستند. آزادی و عدالت نباشد، اصلاً بقیه‏‏‏‏‏‏ ی بحث ‏ها موضوعیّت ندارد.

استکبار و خود برتر بینی ریشه بی عدالتی و آن هم ‏ریشه‏ ی همه مشکلات دیگر
۶۰ سال است داریم در مورد نقدینگی بحث می‏کنیم. این ساختار اداری، این نقدینگی، این فقر، همه‏ اش محصول خود برتر بینیِ یک عدّه، محدود کردن آزادی مردم و رفتار ناعادلانه است. اینها را باید درست کنیم. اینها ریشه است که همه‏‏‏‏‏‏ ی این ها به نوع نگاه به انسان برمی‏گردد. انسان‏ها که راه انسانی و حقیقت انسانی خودشان را گم کردند و فریب شیطان را خوردند، یا خود شیطانند یا شیطان ‏صفت شدند و یا شیطان‏ زده شدند. خیلی راحت تبعیض و بی‏ عدالتی در سیستم اداری کشور ما نهادینه شده است. محصولش تحقیر مردم، له شدن اکثریت جامعه، فساد و غارتگری شده است.

مصادیق و موارد عدالت
یک بخش هم عدالت قضایی است. مهم‏ ترینش عدالت در برنامه‏ ریزی، عدالت در توزیع ثروت ملّی، عدالت در توزیع فرصت ‏ها، عدالت در مداخله در تعیین سرنوشت است.

انحصار تعیین سرنوشت، انسداد و ارتجاع ایجاد میکند
یک‏ عدّه سرنوشت بقیه را تعیین می‏کنند، بقیه هم باید بله بگویند و تسلیم باشند. اعتراض هم بکنند، با خشونت مواجه هستند. این‏طوری به ‏جایی نمی‏رسیم. ۵۰۰ سال هم ادامه پیدا کند، مشکلی حل نمی‏شود، و ارتقایی اتفاق نمی ‏افتد. چون بستر ارتقا، آزادی و عدالت است. وقتی ما از عدالت فاصله بگیریم، انسانیّت کنار می‏رود و وقتی انسانیّت کنار برود، چه می‏ ماند؟ هیچ چیز. شیطان می‏شود. شیطان چند هزار سال است عقب‏ گرد می‏رود. عمل شیطانی نمی‏تواند ما را ارتقا بدهد.

تحقق همه ارزش های انسانی تابع عدالت و آزادی اند
خلاصه بکنم. ارزش‏های انسانی، تابع این‏دو تا یعنی آزادی و عدالت است. بقیه تابع این‏ها هستند. انقلاب کردیم که این‏ها برجسته بشود و امیدوارم که برجسته بشود. ما در مباحث بعدی به فلسفه و نقش حکومت‏ها می‏پردازیم.

منبع:کتاب نظریه مدیریت ایرانی